مرتضی چهرگانی انزابی

نام های دیگر: آیت اللّه چهرگانی انزابی،آیت اللّه چهرگانی،
موطن: آذربایجان شرقی/ چهرگان
نام پدر : میرزا علی 
تاریخ وفات: 1381قمری
--------------------------------------------------------------------------------------

خانواده چهرگانی انزابی از سه قرن گذشته تاکنون، مفتخر به کسوت مقدّس روحانیت و خدمت به دین و مردم بوده است. مرحوم آیت اللّه حاج شیخ مرتضی چهرگانی انزابی در روزگار خود در عرصه های علمی و اجتماعی از جمله نوادر محسوب می شد و فرزندان بزرگوارش، مرحومان آیت اللّه حاج شیخ عبدالحسین غروی و حاج شیخ محمد حسین انزابی، از اساتید اخلاق حوزه علمیه و از پیشتازان مبارزه علیه رژیم طاغوتی و از یاوران انقلاب اسلامی به شمار می رفتند. نوشته حاضر مرور کوتاهی بر زندگی ستاره درخشان این خانواده، آیت اللّه حاج شیخ مرتضی چهرگانی انزابی، است.

ولادت
آیت اللّه چهرگانی انزابی، در سال 1293 ق. در قریه چهرگان از منطقه انزاب(1) آذربایجان شرقی متولد شد. پدرش مرحوم میرزا علی چهرگانی معروف به «آقاعلی» از علمای نجف و مدرّس حوزه های علمیه مشهد مقدس و از علمای خدمتگزار منطقه ارونق و انزاب بود. او و پدرانش، طبق یادداشت هایی که به جای مانده تا دوازده نسل یعنی حدود سیصد سال، از عالمان نجف دیده و مفتخر به کسوت روحانی بودند و به خاطر علاقه به زادگاهشان، - که مهد علم و ادب بود - بازگشته، به ارشاد و هدایت مردم می پرداختند. جدّ اعلای این خاندان، که در سیصد سال پیش امام جمعه خامنه بود، مدرسه ای دایر می کند و به تربیت طلاب علوم دینی مبادرت می ورزد. مرحوم آیت اللّه شیخ عبدالحسین غروی در مصاحبه با مجلّه حوزه فرموده اند:

«آقاعلی، جدّ اعلای ما، که امامت جمعه خامنه را بر عهده داشته، در پشت جلد شرح لمعه، با خط زیبا و خوانا، خطاب به فرزندانش نوشته است: فرزندانم! شما به شهرهای بزرگ بروید و در آن شهرها بمانید. من، در نجف تحصیل کردم. از نجف به مشهد مشرّف شدم و در آن شهر، حوزه درسی داشتم؛ ولی مادرم نوشت: به چهرگان بیا! امر او را اطاعت کردم و به این جا آمدم.»(2)

تحصیلات
آیت اللّه چهرگانی پس از گذراندن دوران کودکی در زادگاه خود و پس از طیّ مراحل تحصیلات ابتدایی پیش پدر روحانی اش، برای ادامه تحصیل به شهر خوی رهسپار شد و پس از پنج سال اقامت در آن شهر، به شهر تبریز رفت و از محضر اساتید بزرگ آن زمان، مانند مرحوم آیت اللّه انگجی و میرزا حسن مجتهد، استفاده برد و پس از اتمام دروس سطح، برای تکمیل تحصیلات عالی حوزه به نجف اشرف مهاجرت کرد. حدود 19 سال در نجف اقامت کرد و در فقه و اصول به مراتب والایی رسید.(3)

اساتید در تبریز
.1 آیت اللّه میرزاابوالحسن انگجی: فرزند میرزامحمد، در سال 1283 ق. (1244 ش.)، در شهر تبریز پا به عرصه گیتی نهاد. در 26 سالگی از آیات عظام نجف اشرف اجازه اجتهاد گرفت. در دوران مشروطیت زحمات زیادی کشید و سرانجام در سال 1317 ش. درگذشت.

.2 آیت اللّه میرزا حسن آقا مجتهد(مجتهد بزرگ): فرزند حاج میرزا باقر مجتهد، از شاگردان حاج سید حسین کوه کمره ای و حاج میرزا محمد حسین شیرازی و ملاعلی نهاوندی متوفای سال 1338 ق. در تبریز.

اساتید در نجف
.1 آیت اللّه سیدکاظم یزدی(صاحب عروةالوثقی): ایشان در سال 1247 ق. در یکی از روستاهای یزد به نام کشنویه متولد شد و در شب 27 ماه رجب 1327 ق. وفات یافت و در مقبره درب طوس در نجف اشرف مدفون گشت.

.2 آیت اللّه میرزا فتح اللّه شریعت اصفهانی(معروف به شیخ الشریعه اصفهانی): در سال 1266 ق. از محضر بزرگانی چون: ملااحمد سبزواری و شیخ صادق تنکابنی و آقانجفی اصفهانی کسب فیض کرد و در ربیع الثانی سال 1339 ق. در نجف اشرف وفات کرد.

.3 آیت اللّه محمدکاظم خراسانی(صاحب کفایه): معظم له در سال 1255 ق. در مشهد متولد شد و در 21 ذیحجّه سال 1329 ق. وفات یافت و در مقبره مرحوم میرزاحبیب اللّه رشتی در نجف اشرف به خاک سپرده شد.

.4 آیت اللّه آقاضیاءالدین عراقی(1289 - 1361ق.): در اراک متولد شد و از محضر حضرات آیات آخوند خراسانی، سیدکاظم یزدی و شیخ الشریعه اصفهانی سود برد. شرح بر تبصره و مقالات الاصول از یادگارهای ایشان است.

مشایخ اجازه
آیت اللّه شیخ مرتضی چهرگانی صاحب اجازه های اجتهاد و نقل حدیث و اجازه در امور حسبیه از آیات عظام ذیل بود:

.1 آقاضیاءالدین عراقی؛

.2 فتح اللّه شریعت اصفهانی؛

.3 سید محسن طباطبائی حکیم: در سال 1264 در نجف متولد شد و در 27 ربیع الاول سال 1390 ق(1348 ش) در همان شهر رحلت کرد. قبر آن مرحوم در کنار کتابخانه اش است.

.4 حاج سیدمحمدهادی میلانی: متولد 7 محرم سال 1313 ق. در نجف اشرف و متوفّای 17 مرداد سال 1354 ش. در مشهد مقدس.

گفتنی است که آیت اللّه شیخ مرتضی چهرگانی خودش نیز چندین اجازه روایتی به دیگران داده بود که مرحوم آیت اللّه العظمی مرعشی نجفی، شهید محراب آیت اللّه قاضی طباطبائی و فرزند گرامی اش، مرحوم حجةالاسلام و المسلمین آقا محمدحسین انزابی، از جمله آن ها بودند.(4)

مراجعت به تبریز
مرحوم حجةالاسلام و المسلمین انزابی می نویسند:

«آیت اللّه چهرگانی بالاخره پس از تکمیل دروس خارج و اخذ مدارک اجتهاد از اساتید مبرز حوزه نجف، به تبریز مراجعت کرده و تا آخر عمر در تبریز به تدریس علوم دینی برای طلاب علوم دینیه و ارشاد و موعظه، اشتغال داشته است و الحق زهد و روحانیت را تا آخر عمر مراعات می کرد.»(5)

ازدواج و پسران
آیت اللّه شیخ مرتضی چهرگانی دوبار ازدواج کرد. دانشمند گرامی، حاج حسین آقا انزابی (نواده ایشان) در این زمینه می نویسد:

«مرحوم مبرور در روزگارانی که مقیم نجف اشرف بود، با خانواده ای وصلت انتخاب نموده که ثمره آن ازدواج مبارک، فرزند بزرگ ایشان حضرت آیت اللّه شیخ عبدالحسین غروی(1286 - 1373 ش. از علمای بزرگ تبریز و نماینده مجلس خبرگان رهبری در دوره اول، آرمیده در وادی السّلام قم) بوده است... به هنگام مراجعت به آذربایجان، به امر بزرگان و علمای تبریز راضی به اقامت در شهر تبریز گشته. پس از ماندگاری با خانواده ای از سادات، یعنی سادات حسینی کوه کمره ای - که شاخه ای از آنان مقیم روستای چهرگان بوده اند - حدود سال 1290 هجری قمری عقد ازدواج بسته است که حاصل این سنّت الهی دو فرزند برومندش، یعنی مرحوم حجةالاسلام و المسلمین حاج شیخ محمدحسین انزابی(روحانی مبارز و نستوه و یار دیرین رهبر کبیر انقلاب اسلامی، حضرت آیت اللّه العظمی امام خمینی و نماینده مردم شریف تبریز در مجلس شورای اسلامی در سه دوره متوالی و انیس مقام معظم رهبری، حضرت آیت اللّه خامنه ای، فوت به سال 1378 شمسی و مدفون در وادی رحمت تبریز) و حاج غلامعلی انزابی(از مؤمنین و دینداران بازار تبریز و تهران، مقیم تهران) است.»(6)

فعالیت های اجتماعی و مذهبی
این عالم بزرگوار و بااخلاص، در مدت اقامت نزدیک به پنجاه سال در محلّه شتربان(دوچی) تبریز، در سه وعده صبح و ظهر و شام به اقامه نماز جماعت اشتغال داشت و به موعظه و ارشاد مردم می پرداخت و مراقب عقد معاملات و ازدواج آنان بود و پیوسته با ذکر و تسبیح و حمد ذات اقدس خداوند ملازمت داشت.

عشق به ائمه اطهار (ع)
آن مرحوم دلی مالامال از محبت به اهل بیت عصمت و طهارت داشت. لذا در سال های اقامت در عراق، از زیارت عتبات عالیات، به ویژه سامرّا، غافل نبود؛ به طوری که بعضی تحریرات فقهی خود را در این سامان، در محضر مرقد مطهّر عسکریین و در پایگاه امامت و غیبت حضرت امام عصر (ع) نگاشت؛ چنان که به نوشته آقابزرگ تهرانی در الذریعه، نسخه ای از نگاشته های حاج شیخ مرتضی در کتابخانه این شهر - که وابسته به حرم است - نگهداری می شد.

آثار ماندگار
حاج شیخ مرتضی چهرگانی انزابی از مقام علمی و فقهی قابل اعتنایی برخوردار بود. او تقریرات درس های فقیه بارع، آیت اللّه مرحوم شریعت اصفهانی و دیگر بزرگانِ نجف که در محضر درسشان بود، در چند جلد تحریر کرد که این تقریرات، ارزشمندترین میراث فقهی و علمی ایشان شناخته می شود. آنچه اکنون در اختیار بازماندگانش هست، به سه بخشِ تحریر، تنسیخ و تألیف تقسیم می شود.

الف) تحریرها:
.1 رسالة فی التعادل و التراجیح، از تقریرات استاد اعظم شریعت اصفهانی به سال 1321 ق؛

.2 الرسالة العصریة(1321 ق)؛

.3 کتاب الوصایا(1321 ق)؛

.4 منجزات المریض(1321 ق)؛

.5 تحریر کتاب الصوم الموسّس العام و الفقیه المحقق شیخ محمدهادی طهرانی(1322 ق)؛

.6 تحریر رسالة فی الحق و الحکم، تألیف آیت اللّه محمد بن عبدالحسین اصطهباناتی به سال 1326 ق.

ب) تنسیخ ها:
.1 استنساخ دو رساله از مرحوم شریعت اصفهانی، به سال 1326 ق؛

.2 استنساخ دو رساله فقهی از مرحوم شریعت اصفهانی به سال 1328 ق.

ج) تألیفات:
.1 رسالة فی علم الاصول الفقه، به سال 1324 ق؛

.2 رسالة فی التکلیف، به سال 1325 ق؛

.3 رسالة فی الظّنّ، به سال 1325 ق؛

.4 رسالة فی الوظائف المقرّرة للجاهل، به سال 1327 ق؛

.5 رسالة فی الاستصحاب، به سال 1330 ق؛

.6 رسالة فی الخیارات، به سال 1324 ق؛

.7 رسالة فی الرّضاع، به سال 1325 ق؛

.8 رسالة فی الرهن، به سال 1326 ق؛

.9 رسالة فی الخلل الواقع فی الصلوة، به سال 1326 ق؛

.10 رسالة فی صلوة المسافر، به سال 1326 ق؛

.11 کتاب القضاء، به سال 1326 ق؛

.12 رسالة فی المکاسب(شرح علی کتاب المکاسب شیخ اجل مرتضی انصاری) به سال 1328 ق. صاحب الذریعه در کتابش(ج 22، ص 123) تنها به این کتاب آیت اللّه شیخ مرتضی چهرگانی اشاره کرده است؛

.13 رسالة فی اصول الدین (در سه مقصد توحید، نبوت، معاد)، به سال 1329 ق.(7)

ضیافت قدسیان
او پس از عمری کوشش خالصانه در راه تحصیل معارف اهل بیت و تفقّه در علوم آل محمد (ص) ، در چند سال آخر زندگی، دچار ضعف بدنی و فرسودگی های ناشی از دوران تحصیل و ریاضت شد و علی رغم معالجه پزشکان معتمد تبریز، در دوازدهم رجب المرجّب 1381ق. (1339 ش) به ملکوت اعلی پیوست.

حاج آقا مردعلی چهرگانی، (برادرزاده آن مرحوم) نقل کرده:

«پدرم می فرمودند من در آخرین لحظات عمر آیت اللّه شیخ مرتضی چهرگانی نزد او بودم و سوره مبارکه یاسین را تلاوت می کردم. وقتی سوره یاسین به آخر رسید، روح ملکوتی ایشان نیز به آسمان ها پرواز کرد.»(8)

صبح گاهان آن روز، جنازه ایشان با شکوه تمام، از بیت آن مرحوم تا مقابل مسجد سیّدحمزه(مقبرة الشعرا) تشییع شد. سپس با حضور علما، تجّار، اصناف و نزدیکانش و به امامت آیت اللّه شیخ عبدالحسین غروی، (فرزند بزرگوارش، نماز اقامه شد. بنا بر وصیتش دفن در نجف اشرف یا قم)، جنازه مطهرش با همراهی فرزندش، آقای حاج غلامعلی انزابی، به قم انتقال یافت و طبق برنامه تنظیم شده با حضور علمای محترم، به ویژه آیت اللّه العظمی مرعشی نجفی، از مسجد امام حسن عسکری (ع) تا صحن حرم تشییع شد و سپس جهت دفن به قبرستان وادی السلام انتقال یافت و در حالی که به تربت حضرت سیدالشهدا (ع) - که آیت اللّه العظمی مرعشی نجفی (ره) عنایت کردند - معطّر گشت، در مقبره خویی ها( حجره 123) دفن شد.

حاج آقامرد علی چهرگانی در ضمن خاطره ای نقل می کند:

«هنگام تشییع آن مرحوم، آقای مرعشی فرمودند: شما در حقّ آیت اللّه چهرگانی ظلم کردید. ایشان عالم بزرگی بودند. اگر زودتر به من اطلاع می دادید، می گفتم بازار را تعطیل می کردند و تشییع جنازه شایسته ای که در شأن ایشان بود، به جا آورده می شد.»(9)

مجلس ترحیم و یادبود ایشان تا چهلم در تبریز ادامه داشت و هر روز در مسجدی از محلّه های این شهر برگزار می شد و مراسم اربعین این عالم بزرگ و فقیه بارع، پایان بخش این مجالس بود.(10)

پی نوشت ها:
1 - در آذربایجان، به منطقه انزاب و ارونق، سرزمین آفتاب کوچک یا سرزمین آفتابگیر کوچک «گونی» می گویند. این منطقه که در شمال غربی تبریز واقع شده، از شمال به شهرستان مرند، از جنوب به دریاچه ارومیه و بخش اسکو، از مغرب به خوی و سلماس و از مشرق به رود گات محدود می شود. آب و هوای معتدل و نسبتاً گرمی دارد و یکی از بخش های حاصلخیز و پرنعمت آذربایجان به شمار می رود. کوه میشاب در شمال این بخش واقع شده است و بلندترین قلّه آن به نام کوسه بابا، 3040 متر ارتفاع دارد. این کوه منبع اصلی آب رودخانه کوچکی است که روستاهای مختلف انزاب و ارونق از آن استفاده می کنند.

2 - مجله حوزه، شماره 22، سال 1374.

3 - به نقل از مرحوم حجّت الاسلام و المسلمین شیخ محمد حسین انزابی.

4 - به نقل از دانشمند گرانمایه حاج آقاحسین انزابی.

5 - جزوه پروردگان بارگاه علوی و وَلَوی، ص 7، به کوشش حاج احمد حسین انزابی.

6 و 7 - از یادداشت های حاج آقا حسین انزابی.

8 و 9 - گفت و گو با حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ مردعلی چهرگانی.

10 - در این جا لازم می دانم از همکاری های دانشمند محترم و استاد گرامی، جناب حاج آقا احمد حسین انزابی، که یکی از اساتید عزیز دانشگاه آزاد اسلامی تبریز است و تلاش های ارزنده ای برای احیای آثار و تألیفات جدّ بزرگوارشان کرده اند، قدردانی کنم.
 
آثار:
رسالة فی التعادل و التراجیح،
الرسالة العصریة
کتاب الوصایا
منجزات المریض
تحریر کتاب الصوم الموسّس العام و الفقیه المحقق شیخ محمدهادی طهرانی
تحریر رسالة فی الحق و الحکم
رسالة فی علم الاصول الفقه
رسالة فی التکلیف
رسالة فی الظّن
رسالة فی الوظائف المقرّرة للجاهل
رسالة فی الاستصحاب
رسالة فی الخیارات
رسالة فی الرّضاع
رسالة فی الرهن
رسالة فی الخلل الواقع فی الصلوة
رسالة فی صلوة المسافر
کتاب القضاء
رسالة فی المکاسب
رسالة فی اصول الدین

2 نظر

  1. پویا حقیر چهرقاتیپویا حقیر چهرقاتیsays:

    اون وقت اقا محمد حقیر چهرقانی یا پسرشون هیچی نبودن فقط ایشون بزرگ بودن😂😂😂

  2. پویا حقیر چهرقاتیپویا حقیر چهرقاتیsays:

    والا اینجوری که شما تعریف کردید نوشتید من باید برم به عموم بگم کلا تدریس طلبگی رو بذارن کنار بیان از خانواده محترم انزابی ۴ تا چیز هم یاد بگیرن